‘लज्जा’ कादंबरीमुळे बांगला देशातून तस्लिमा नसरीन यांना का केले हद्दपार, जाणून घ्या

प्राची ओले : टीम लय भारी

तस्लिमा नसरीन ह्या एक बंगाली डॉक्टर व लेखिका आहेत. लेखिका म्हणून इ. स. १९८० च्या दशकात त्यांची साहित्यिक कारकीर्द सुरू झाली. स्त्रीवादी विचारसरणीमुळे, तसेच धर्मावरील, विशेषकरून इस्लामवरील टीकेमुळे इ. स. च्या २० व्या शतकाच्या अखेरीस त्यांचे व्यक्तिमत्त्व व साहित्य आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील चर्चेचा विषय बनले. इ. स. 1994 मध्ये त्यांनी बांगलादेशातून स्थलांतर करून, त्यांनी भारतात आश्रय घेतला (Taslima Nasreen was deported from Bangladesh because of her novel Lajja).

6 डिसेंबर 1992 रोजी बाबरी मशीद पाडल्याबद्दल बांगलादेशच्या मुस्लिमांच्या आक्रमक प्रतिक्रियेने ‘लज्जा’ची सुरुवात होते. हिंदुस्थानातील मशिदीच्या विध्वंसाचा बदला घेण्यासाठी भडकलेल्या दंगलींनंतर बांगलादेशात राहणाऱ्या एका हिंदू कुटुंबाच्या भयावह घटनांचे वर्णन करते. बांगलादेशातील शेकडो मंदिरांची नासधूस केली जाते, हिंदू पुरुषांची हत्या केली जाते, स्त्रियांवर बलात्कार केला जातो, घरे जाळली जातात आणि मालमत्ता जप्त केली जाते.

ज्येष्ठ समाजशास्त्रज्ञ डॉ. गेल ऑम्वेट यांना जयंत पाटील यांची श्रध्दांजली

बा नारायणा…

बाबरी मशीद पाडल्यानंतर बांगलादेशात उठलेल्या सांप्रदायिक हिंसेवर लिहिलेले, ‘लज्जा’ हा केवळ एक ऐतिहासिक दस्तावेज नाही तर एक मजकूर आहे. बंगलादेशीय त्यांच्या हिंदू बांधवांना मारहाण करतात आणि त्यांच्या अनेक देवळांची नासधूस करतात. ‘लज्जा’ हे निषेधाचे प्रतीक म्हणून पाहिले जाते. हा संपूर्ण जगभरात धर्माच्या नावावर सुरू असलेल्या हिंसा, द्वेष आणि मारहाणीचा निषेध आहे. असे तस्लिमा नसरीन म्हणतात (That is what Taslima Nasreen says).

बांगलादेशच्या वादग्रस्त लेखिका तस्लीमा नसरीन यांची बंगाली भाषेत लिहिलेली पाचवी कादंबरी प्रथम 1993 मध्ये प्रकाशित झाली होती. कट्टरपंथी मुस्लिमांच्या विरोधामुळे बांगलादेशमध्ये सुमारे सहा महिन्यांनंतर त्यावर बंदी घालण्यात आली. या काळात सुमारे पन्नास हजार प्रती विकल्या गेल्या. जातीय उन्मादाचे क्रूर रूप ही कादंबरी अधोरेखित करते. छळलेल्या लोकांच्या दुर्दशेवर लक्ष केंद्रित करताना, नसरीनचे कथानक कधीही नैतिक अस्वस्थतेच्या क्षेत्रापासून दूर जात नाही, एका समुदायाला दुसर्‍या विरूद्ध उभे करत नाही किंवा हिंदू आणि मुस्लिम दोघांच्या मनात घुसखोरी करणारे पूर्वग्रह दाखवण्यास मागे हटत नाही.

कोलकात्याला ‘आनंदी शहर’ (सिटी ऑफ जॉय) असे का म्हणतात, जाणून घ्या

Stayed indoors for over a year, still caught Covid-19: Taslima Nasreen mentions her ‘misfortune’

कट्टर इस्लाम मौलवींनी तस्लीमा नसरीन यांच्या या वादग्रस्त लिखाणामुळे त्यांच्यवर फाशीच्या शिक्षेचे फतवे काढले आणि त्यांना इस्लामच्या प्रतिमेला हानी पोहोचवणारे असे म्हटले. बांगलादेश सरकारने त्यांना देशातून हद्दपार केले, त्यानंतर त्यांना भारतात निर्वासित म्हणून राहावे लागले. त्यानंतर त्या मानवी हक्कांसाठी आंतरराष्ट्रीय आयकॉन तसेच उपखंडातील सर्वात वादग्रस्त साहित्यिकांपैकी एक बनल्या.